آیا زمان هم مانند مکان چند بُعدی است ؟
برای سال‌ها، فیزیک‌دانان بر این باور بودند که فضا تنها سه بُعد دارد. اما از اوایل قرن بیستم، این دیدگاه دستخوش تغییر شد. نخست این ایده مطرح گردید که فضا ممکن است چهار بُعدی باشد، اما با پیشرفت دانش فیزیک، تعداد ابعاد پیشنهادی بیش از پیش افزایش یافت. امروزه برخی از پیشرفته‌ترین نظریه‌های فیزیکی، مانند نظریه ریسمان، جهان را دارای ده بُعد فضایی می‌دانند. در چنین دیدگاهی، جهان سه‌بعدی ما تنها یکی از بی‌شمار جهان‌های ممکن است که در گستره‌ی عظیم کیهان شناورند.
در سال‌های اخیر، تصور ما از ابعاد فضا و زمان دستخوش تحولات شگرفی شده است. نقطه‌ی عطف این تحولات به سال ۱۹۸۴ بازمی‌گردد؛ زمانی که «انقلاب ابرریسمان‌ها» شکل گرفت. بر اساس این نظریه، جهان از ریسمان‌های بسیار ریزی ساخته شده که در ۹ بُعد مکانی و یک بُعد زمانی در حال ارتعاش‌اند و تمامی ذرات و نیروهای بنیادین حاصل از این ارتعاش‌ها هستند.
در سال ۱۹۹۵، فیزیکدان برجسته ادوارد ویتن از مؤسسه مطالعات پیشرفته پرینستون، به‌همراه پائول تاونسند از دانشگاه کمبریج، با افزودن بُعدی جدید به نظریه ریسمان‌ها، نظریه‌ای جامع‌تر به نام «نظریه M» را پیشنهاد کردند. این نظریه تلاشی بود برای یکپارچه‌سازی نسخه‌های مختلف نظریه ریسمان، و افق جدیدی در درک ما از کیهان گشود.
با وجود دستاوردهای مهم نظریه M، همچنان ناسازگاری‌هایی میان نسخه‌های مختلف آن باقی ماند. سرانجام، در تلاشی جسورانه، فیزیکدانی ایرانی‌تبار به نام کامران وفا از دانشگاه هاروارد، به‌همراه رابرت برندنبرگر، نظریه‌ای نوین با عنوان نظریه F را مطرح کرد. این نظریه با افزودن یک بُعد زمانی دیگر به مدل موجود، ساختاری ۱۲ بُعدی از جهان ارائه می‌دهد.
نظریه F نه تنها به بسیاری از چالش‌های نظریه M پاسخ می‌دهد، بلکه به‌دلیل معرفی بُعد زمانی دوم، زمینه‌ساز پرسش‌ها و پیامدهای فلسفی ژرفی نیز شده است. این نگاه تازه، ممکن است مسیر آینده فیزیک نظری را به‌کلی دگرگون کند.
نظرات کاربران